Lind, M en O. Velthuis (ed.) - Contemporary arts and its commercial markets: a report on current conditions and future scenarios

Je slaat een mooi vormgegeven klein boekje open omdat het thema je interessant en van belang lijkt. De eerste bladzijde van het eerste ‘hoofdstuk’ begint bij 155 en eindigt bij 168 (allemaal in rood) met een wazige pastiche (Looking for Headless) door een fictieve auteur (K.D.) van de hand van kunstenaars Simon Goldin en Jakob Senneby. Kunst dus! Daarna, op pagina 1, begint pas de inleiding. Achterin het boekje staat een aantal rode lege pagina’s. Hippe vormgeving en niet lelijk, dat zeker. Mij irriteert die paginering evenals de op zich best leuke maar onheldere inhoud, maar misschien is dat ouderwets of een kwestie van smaak.

Het boekje is uitgegeven ter gelegenheid van het curatorenproject Abstract possible: The Stockholm Synergies dat in 2012 plaatsvond in de Tensta Konsthall, the Center for Fashion Studies van de universiteit Stockholm en het veilinghuis Bukowskis. Het is een serie essays van interessante en belangrijke kunsthistorici, cultuursociologen en kunstenaars uit heel Europa met analyses van de verschillende aspecten en van de complexiteit van de hedendaagse kunstwereld in relatie tot de al dan niet commerciële kunstmarkten waar ze deel van uitmaken. Onderwerpen die aan de orde komen zijn de toename van het aantal (internationale) kunstbeurzen, de toegenomen competitie tussen veilinghuizen op het gebied van eigentijdse kunst, het fenomeen hedendaagse kunst als iets met veel waarde in relatie tot roem en rijkdom.

Alle essays hebben de onderliggende vraag: hoe zal kunst er uitzien in de komende decennia en hoe werken kunstenaars dan? In het voorwoord van Maria Lind, curator, criticus en directeur van de Tensta Konsthall, worden de veranderende condities van de productie en distributie van beeldende kunst beschreven. Complexe en ‘thought-provoking-kunst’ heeft het moeilijker dan ooit terwijl makkelijke, ‘entertain-kunst’ steeds meer als synoniem wordt gezien van kunst als zodanig. Al deze ontwikkelingen zijn verbonden met nieuwe machtsdynamiek in het kader van globalisering, neoliberaal beleid en van deregulering, financiële ontwikkelingen en de ‘boom’ van de commerciële kunstmarkt. Dat betekent dat de verhoudingen tussen kunstenaars, galeriehouders en verzamelaars in beweging zijn. De primaire en secundaire markt waren voorheen weliswaar twee verschillende circuits maar toch de plekken waar kunsthandel plaatsvond. Tegenwoordig spelen de kunstbeurzen en het internet een steeds grotere en belangrijkere rol. Dat heeft onder andere als gevolg dat van kunstenaars nu wordt verwacht dat ze hun eigen werk op de markt moeten profileren en als zodanig actief een ‘brand’ moeten opbouwen.

Cultuursocioloog Olav Velthuis betoogt in zijn inleiding dat ondanks deze recente ontwikkelingen de opbouw van de kunstmarkt nagenoeg nauwelijks veranderd is sinds de tweede helft van de 19de eeuw en dat recente veranderingen in de markt die van het verleden weerspiegelen. New York is nog steeds de plek waar de belangrijkste galeries met het meeste aanzien zich bevinden en Art Basel de meest invloedrijke kunstbeurs. Galeries blijven nog steeds vertegenwoordigers van hun eigen ‘stal’ van kunstenaars. Er bestaan nog steeds verschillende min of meer commerciële circuits maar de recente commercialisering en financiële ‘boom’ zijn met name te vinden in het topcircuit dat veel aandacht krijgt van de media. Wel is het aantal kunstkopers uit landen als Brazilië, Rusland, India en China toegenomen sinds het einde van de jaren negentig van de vorige eeuw toen kunstenaars en galeriehouders uit de VS en Europa de kunstmarkt domineerden. Tegelijkertijd lijkt de kunsthandel de afgelopen jaren mede als reactie op de ‘boom’ terug te willen grijpen naar een kleiner businessmodel, vaak in relatie tot het alternatieve circuit. De andere auteurs stellen specifieke aspecten van de internationale markt aan de orde zoals internet en commercie in relatie tot internet, de toename van het aantal beurzen en biënnales, de kunstkritiek.


Truus Gubbels

Lind, M. en O. Velthuis (ed.) - Contemporary arts and its commercial markets: a report on current conditions and future scenarios - Berlin: Sternberg Press/Tensta Konsthall, 2012 - ISBN 978-1-934105-99-3 - Prijs: 19 euro

Boekmandebat ‘De nieuwe werkelijkheid van de creatieve industrie’, 13 februari 2013

‘Zoals altijd worden kunstenaars weer eens buitengesloten!’ klonk het in de zaal na afloop van het Boekmandebat ‘De nieuwe werkelijkheid van de creatieve industrie’, op 13 februari in Rotterdam. De felle reactie kwam niet uit de lucht vallen, want was ook tijdens het debat aan bod gekomen. Een dag voor het debat beschreven Alexander Rinnooy Kan, Paul Rutten en Marleen Stikker dezelfde klacht in Het Financieele dagblad (‘Topsector creatieve industrie niet compleet als de kunsten er geen deel van uitmaken’, 9-2-2013). Nog eerder was het in Boekman #93 over de creatieve industrie vastgesteld. Het was een van de veelgehoorde geluiden tijdens het Boekmandebat. Er waren er meer.

De presentatie van dit themanummer van Boekman was aanleiding tot het debat. De bijeenkomst vond plaats ten huize van en in samenwerking met Het Nieuwe Instituut te Rotterdam. Deze instelling is per 1 januari voortgekomen uit een fusie van NAi, Premsela en Virtueel platform, en houdt kantoor in het NAi gebouw aan  het Rotterdamse Museumplein. .

De creatieve industrie staat volop in de aandacht, toch zijn er ook nog veel vragen over de kansen en mogelijkheden, de deelnemers.  Hebben we het over grote commerciële bedrijven, de omroepen, kunstenaars, kleine zelfstandige meubelmakers, of allemaal? Hoe worden de ambitieuze beleidsplannen omgezet naar de praktijk? En: waar blijven de kunsten binnen de creatieve industrie?

Hoezo nieuwe werkelijkheid? Valt er dan een nieuwe werkelijkheid te maken van creatieve industrie? Aldus formuleerde dagvoorzitter Valentijn Byvanck de centrale vraag.  Byvank legde de vraag voor aan drie beleidsmakers (Valerie Frissen, Paul Rutten en Timo de Rijk), drie makers (Afaina de Jong, Jeroen van Mastrigt-Ide en Gilian Schrofer) en drie stakeholders (Harry Starren,  Janny Rodermond en Floor van Spaendonck). Iedereen kreeg 5 minuten spreektijd. Tussendoor kreeg (en nam!) het publiek gelegenheid om te reageren.  Maar liefst 200 man had zich verzameld. Bijna 300 belangstellenden waren via livestream getuige.

Zoals vaker het geval tijdens debatten over cultuurbeleid, wellicht bij alle debatten, waren het de makers die de show stalen… Zij demonstreerden in dit geval op aanstekelijke wijze de toegevoegde waarde van creatieve producten en namen daarmee iets van de onduidelijkheid rond het begrip creatieve industrie weg.

Valerie Frissen (Topteam Creatieve Industrie) beet de spits af.  Binnen haar 5 minuten zette ze de doelstellingen en activiteiten van het Topteam en het CLICK programma uiteen. Ze legde uit dat het Topteam met behulp van netwerkorganisatie CLICK de connectie tussen het creatieve bedrijfsleven en de kenniswereld wil stimuleren door de werelden met elkaar te verbinden in cross-overs. Haar verhaal getuigde van routine en kennis, maar een vraag uit de zaal naar welke kennis er nu precies dient te worden versterkt, beantwoordde ze formeel door slechts op condities te wijzen. Op talentontwikkeling, netwerkontwikkeling en het stimuleren van een voedingsbodem, ontmoetingen. Concreter kon ze het niet maken.

Paul Rutten (betrokken bij CLICK, lector Creative Business bij het Kenniscentrum Creating 010 van de Hogeschool Rotterdam en hoogleraar in Antwerpen) slaagde daar wel in. Hij gaf een korte historische terugblik op het fenomeen en benadrukte het hefboomeffect van de creatieve industrie naar de rest van de economie. Timo de Rijk (voorzitter BNO en hoogleraar design aan de TU Delft en VU) streek in zijn presentatie menigeen tegen de haren. Bijvoorbeeld toen hij riep dat kunstenaars met de creatieve industrie niets te maken hebben en gewoon met rust gelaten moeten worden. Hij bleek het niet zo kras bedoeld te hebben, maar de stemming in de zaal liet zich niet keren. Marleen Stikker (WaagSociety) waarschuwde De Rijk voorzichtiger te formuleren. Kunstenaars spelen juist een onmisbare rol als vormonderzoekers bij de totstandkoming van toepassingen in de creatieve industrie. Voorbeelden kwamen uit de zaal.

Als gezegd, levendigheid ontstond pas echt in de volgende gespreksronde, die van de makers: Afaina de Jong (architecte, creatief ondernemer), Jeroen van Mastrigt-Ide (Dutch Games Garden) en Gilian Schrofer (ontwerpbureau Concern). Van Mastrigt-Ide gaf een inspirerende impressie van de vele technische en visuele mogelijkheden van de digitale wereld en gaming. De Jonge legde uit aan dat ‘haar’ kleinschaligheid haar kracht is, want ze is flexibel en multi-inzetbaar. Het gemak waarmee ze kan schakelen maakt haar waardevol voor grotere bedrijven, die minder wendbaar zijn. En daarmee benoemde ze de kracht van de vele zzp’ers binnen de creatieve industrie. De Jonge pleitte voor de oprichting van een mentorprogramma, en kreeg daarvoor steun van Timo de Rijke en Gilian Schrofer. Schrofer heeft zich juist enorm ingespannen om een degelijk opleidingstraject te realiseren, maar kreeg uiteindelijke geen of verlate steun van de accrediterende instellingen. 

Het gebrek aan zakelijke kennis onder afgestuurde creatievelingen en kunstenaars werd door vele aanwezigen onderkend en beklaagd. Er werden uiteenlopende meningen verwoord, waarbij de verantwoordelijkheid  bij resp. de opleidingen,  de studenten of  de overheid werd gelegd. Of bij de beroepsorganisaties. Minors, cursussen, trainingen, mentorships blijken evenwel voorhanden…Studenten hebben niet zelden de handen vol aan hun artistieke ontwikkeling. Nog een ander geluid: ‘Misschien moeten we van creatieve talenten niet langer verwachten dat ze ook nog eens zakelijke kwaliteiten bezitten?’

Het ontbreken van de kunsten binnen CLICK was eveneens een heikel punt. Zelfs muziek en dance schitteren vooralsnog door afwezigheid binnen CLICK, ondanks moties hierover in de Tweede Kamer in december 2012. Voor het uitgeverijwezen en artistiek onderzoek geldt hetzelfde. Rutten betreurt dit. Volgens hem is het een afwijkende manoeuvre van het ministerie. Want hoe zouden ze anders nog de cultuurbezuinigingen hebben kunnen rechtvaardigen?

In de derde en laatste ronde kwamen Harry Starren (Federatie Dutch Creative Industries), Janny Rodermond  (Stimuleringsfonds Creatieve Industrie) en Floor van Spaendonck (Het Nieuwe Instituut) aan het woord. De kracht van individuen binnen de creatieve industrie mag niet verloren gaan, aldus Starren in een inspirerend betoog. Rodermond kondigde een trendbreuk aan, maar zonder een tipje van de sluier te lichten. Dat was jammer, leek ook Van Spaendonck te vinden.

‘Maar wat gaan we nu eigenlijk doen? Echt, concreet doen!?’, was een terugkerende vraag vanuit de zaal. Starren had het antwoord. ‘Precies wat we nu aan het doen zijn, het voeren van een debat, dat is wat we doen!’

Jack van der Leden

Conferentie over Popular Music Heritage, Cultural Memory & Cultural Identity

Van woensdag 30 januari tot en met vrijdag 1 februari organiseerde het Erasmus Research Centre for Media, Communication and Culture (ERMeCC) in Rotterdam de conferentie Popular music heritage, cultural memory & cultural identity. Gedurende drie dagen presenteerden onderzoekers papers en werden ervaringen uitgewisseld tussen onderzoekers en mensen uit de praktijk. Het congres maakte deel uit van het gelijknamige internationale onderzoeksproject, kortweg POPID, waarbij een onderzoeksteam uitgebreid onderzoek doet onder archivarissen, medewerkers uit de muziekindustrie en publiek in vier landen (Oostenrijk, Engeland, Nederland en Slovenië). Naast het onderzoek dat binnen dit project verricht wordt, was er ook aandacht voor ander onderzoek dat binnen het thema valt. Het resultaat was een inspirerende en interessante conferentie.

Het congres startte woensdagmiddag met een discussie over Do It Yourself (DIY) Preservation. Onderzoekers Sarah Baker (Griffith University, Australië) en Amanda Brandellero (Universiteit van Amsterdam) en praktiserend doe-het-zelf-archivisten Bas de Koning (europopmusic.eu) en Stan Rijven (Pop Archief Nederland en Ritmundo Foundation) gingen in gesprek over het archiveren van popmuziek en popcultuur. Uit de discussie kwam de spanning tussen de verschillende individuele initiatieven en de gevestigde, geïnstitutionaliseerde archieven en musea naar voren. Het ontbreekt de initiatiefnemers enerzijds vaak aan de benodigde kennis om te conserveren en presenteren. Anderzijds is er in veel gevallen sprake van een wantrouwen naar de gevestigde archieven. Populaire muziek valt meestal niet binnen het werkterrein van de reguliere archieven. Vandaar dat mensen vanuit hun eigen betrokkenheid het initiatief nemen om te zorgen dat het voor het nageslacht bewaard blijft. Maar wat gebeurt er als de initiatiefnemer er niet meer is. De individuele initiatieven kenmerken zich veelal doordat van enige selectie nauwelijks sprake is, zo bleek uit de voorbeelden die tijdens de discussie aangedragen werden. Samenwerking tussen de DIY-initiatieven en de gevestigde archieven en musea biedt uitkomst om selectiecriteria op te stellen en de objecten te duiden.

Donderdag en vrijdag stonden in het teken van de presentatie van de verschillende onderzoeken die op het thema verricht worden. In centrale en parallelsessies presenteerde een internationaal scala aan onderzoekers hun papers. Alhoewel de onderwerpen bijzonder verschillend waren, was de organisatie er toch in geslaagd ze op verschillende thema’s te clusteren. Dit leverde zowel voor de sprekers als voor de deelnemers aan het congres verrassende inzichten en verbanden op.
De plenaire presentaties waar de donderdag mee begon, waren gebundeld onder het thema Music, place and cultural identity. Ian Inglis (Northumbria University, UK) presenteerde zijn onderzoek naar Deadheads (fanatieke aanhangers van de Amerikaanse band The Grateful Dead) in Europa. Rosa Reitsamer (Universität für Musik und Darstellende Kunst Wien) gaf een samenvatting van haar onderzoek naar het Hor 29 Novembar koor, een koor van Joegoslavische immigranten in Oostenrijk. De laatste paper in deze plenaire sessie was van Gaëlle Crenn (Université de Lorraine, Frankrijk), die de lokale aanpassingen in de tentoonstelling Abbaworld in Australië onderzocht. Alle drie de onderzoeken richtten zich op een aspect van popmuziek buiten de directe context. Zo trad The Grateful Dead nauwelijks in Europa op. Toch kunnen de Europese Deadheads zich met de band identificeren, voelen zich thuis in de community en ontlenen er een specifieke identiteit aan. Grappig was ook te horen hoe Australiërs zich met Abba identificeren, je zou haast denken dat het een Australische groep was. Vandaar ook dat de lokale organisatoren de standaard Abbaworld-tentoonstelling aan de Australische situatie aanpasten zodat de bezoekers zich meer herkenden in de tentoonstelling.
In de daarop volgende parallelsessie kwamen de thema’s Archiving and Preserving Popular Music en Music, Place and Cultural Identity aan de orde. Ik koos voor de eerste, waarin lokale en nationale initiatieven voor poparchieven in Birmingham (UK), Frankrijk, Oostenrijk en Denemarken, het onderwerp van onderzoek waren. Vooral het Deense initiatief voor een nationaal rockmuseum in Roskilde dat in 2015 moet openen, maakte indruk. Het is des te opvallender omdat in dit geval geen sprake is van een low profile DIY initiatief. Line Vestergaard Knudsen (Roskilde University) was betrokken bij het verzamelen van persoonlijke herinneringen om zo een landkaart te maken waarop de geschiedenis van de Deense popsector wordt weergegeven. Uit de presentaties kwam vooral het verschil tussen initiatieven van onderaf en van bovenaf duidelijk naar voren.
In de middag stonden presentaties over Globalization and Diversity in Popular Music en Music, Memory and Heritage op het programma. Bij het laatste thema gaf Jacob Westergaard Madsen van het Danish Rock Museum meer inzage in de wijze waarop het museum het publiek bij de tentoonstellingen wil betrekken. Hoe roep je nostalgische gevoelens op bij verschillende publieksgroepen en generaties die er zelf niet bij waren. Arno van der Hoeven (Erasmus Universiteit Rotterdam) presenteerde zijn bevindingen van een onderzoek naar de verschillende nationale belevingen van de sixties in Europa. In bijna alle onderzochte landen werden eerst de Beatbands uit de UK gekopieerd en ontwikkelden bands gaandeweg hun eigen stijl. De muzikale herinneringen en hoe verschillende onderzoeksmethodes daar sturend in kunnen werken was het onderwerp van de presentatie van Lyudmilla Nurse (Oxford University, UK). Kenny Forbes (University of Glasgow) onderzocht de herinneringen van bezoekers aan het Apollotheater in Glasgow.
De plenaire sessie op vrijdag stond in het teken van DIY Music Heritage: On and Off Line. Sarah Baker presenteerde de resultaten van haar onderzoek naar de manier waarop vrijwilligers betrokken waren bij poparchieven. Vervolgens gaf Toni Sant (University of Hull, UK) inzicht in de totstandkoming van het Malta Music Memory Project, een online database van Maltese muziek en gerelateerde onderwerpen. Tot slot ging Jan Marontate (Simon Fraser University, Canada) in op wat poparchieven kunnen leren van nieuwe-media-collecties wat betreft conserveren. Zij wees op het belang van samenwerking met verschillende betrokkenen om te bepalen hoe en wat er bewaard dient te worden. Bij popmuziek kun je dan denken aan producers en geluidstechnici, maar natuurlijk ook aan de artiesten zelf. Zij hebben daar elk een eigen visie op. Uit de discussie kwam naar voren dat individuele initiatieven vaak eigen oplossingen bedenken waar standaardoplossingen voorhanden zijn, zoals computerprogramma’s om gegevens in op te slaan.
De laatste parallelsessies stonden in het teken van Local Music Audiences en Music Scenes and Genres: Processes and Practices. Bij de laatste sessie presenteerde Wes Wierda (Inholland) een onderzoek naar de praktijken van muziekuitgeverijen in Nederland. Die blijken een geheel eigen manier te hebben om hun zaken te regelen, waarbij de grens tussen legaal en illegaal regelmatig wordt opgezocht. Andere onderwerpen die daar aan bod kwamen waren een onderzoek naar de online vertegenwoordiging van vrouwen in extreme metal en de online reacties daarop en canonvorming in de Austropop. Amanda Brandellero lichtte een onderzoek naar het verband tussen lokale muziekscenes en de aanwezigheid van muziekindustrie in Nederland toe.

Afgaande op het ongelofelijke scala aan onderwerpen binnen het thema van de conferentie, moet dit nog slechts het topje van de ijsberg zijn wat betreft wetenschappelijk onderzoek naar popmuziek en gerelateerde onderwerpen. Een bewijs te meer dat de popsector door de wetenschap serieus genomen wordt. Daar kunnen officiële instanties als archieven en musea nog wat van leren.

Voor een compleet overzicht van het congres en de activiteiten van het POPID-project kunnen geïnteresseerden terecht op de uitgebreide website.


André Nuchelmans